Wicestarosta Przasnyski Paweł Mostowy oddał hołd żołnierzom podziemia antykomunistycznego w Lipie w gminie Jednorożec

Stowarzyszenie "Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej" oraz rodziny osób związanych z lokalnym podziemiem antykomunistycznym zaprosili przedstawicieli Powiatu Przasnyskiego na wyjątkową uroczystość, która odbyła się w niedzielę 30 lipca 2023 r. Na zaproszenie odpowiedział wicestarosta Paweł Mostowy, który uczestniczył w złożeniu kwiatów i zapaleniu zniczy na grobie żołnierzy Ruchu Oporu Armii Krajowej pochowanych na cmentarzu parafialnym w Jednorożcu oraz przed tablicą upamiętniającą żołnierzy RoAK i Narodowych Sił Zbrojnych na ścianie kaplicy pw. Św. Maksymiliana Kolbego w Lipie.

Okazją do uroczystości stało się piętnastolecie odsłonięcia

tablicy pamiątkowej, na której od 2008 r. widnieją nazwiska zamordowanych 15 lipca 1945 r. w Lipie żołnierzy Ruchu Oporu Armii Krajowej oraz żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych z Lipy straconych w więzieniu karno-śledczym w Warszawie - Pradze 26 lutego 1946 r.

Obchody rozpoczęły się złożeniem kwiatów na grobie żołnierzy RoAK pochowanych na cmentarzu parafialnym w Jednorożcu. Następnie delegacje przemieściły się do Lipy, gdzie odbyła się msza w kaplicy pw. Św. Maksymiliana Marii Kolbego. Po nabożeństwie wierni spotkali się przy pamiątkowej tablicy na ścianie świątyni, gdzie nastąpiło złożenie kwiatów i zapalenie zniczy.

Podczas uroczystości nie zabrakło okolicznościowych przemówień i historycznej prelekcji na temat działalności prężnie działającego w powiecie przasnyskim podziemia antykomunistycznego. Żołnierze Ruchu Oporu Armii Krajowej Kazimierza Artyfikiewicza ps.

„Trzynastka" zginęli 15 lipca 1945 r. w Lipie. Feralnej nocy kwaterowali u państwa Krawczyków w Lipie. Po donosie złożonym przez konfidenta UB zostali okrążeni przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Przasnyszu i żołnierzy sowieckich. Po strzałach funkcjonariuszy resortu bezpieczeństwa partyzanci ratowali się ucieczką w stronę lasu, ale liczniejsze oddziały komunistów nie dały byłym akowcom żadnych szans. Rannych partyzantów funkcjonariusz UB dobijał bagnetem. Jedynym, który przeżył obławę, był Stefan Budziszewski ps. „Motyl", jednak wkrótce został aresztowany i stracony w dotychczas nieznanym miejscu.

15 lipca 1945 r. w Lipie zginęli: Kazimierz Artyfikiewicz ps.

„Trzynastka" z Krasińca, Franciszek Adamkiewicz ps. „Piorun" z Karwacza, Tadeusz Chodkowski ps. „Kartacz" z Wielodroża, Bogdan

Kossak ps. „Ford" z Węgrzynowa, Czesław Bojarski z miejscowości

Szlasy, Józef Brzeziński z miejscowości Szlasy oraz Eugeniusz Nałęcz ps. „Jastrząb" z Wielodroża.

W Lipie już podczas okupacji hitlerowskiej bardzo prężnie działały Narodowe Siły Zbrojne zorganizowane przez Bronisława Polakiewicza, który w 1944 r. został aresztowany i zamordowany przez Niemców. W pewnym okresie wraz z ludźmi wysiedlonymi z innych wsi NSZ w Lipie liczył ok. 120 ludzi.

Po opuszczeniu powiatu przasnyskiego przez Niemców już wkrótce w obronie przed represjami komunistów NSZ wznowił swą działalność. Największa akcja przeprowadzona przez narodowców miała miejsce 1 maja 1945 r. w Krasnosielcu, gdzie z kazamatów tamtejszego aresztu uwolniono 42 więźniów (głównie żołnierzy AK i NSZ). Wydarzenie to spowodowało, że przasnyska bezpieka zaciekle zaczęła tropić partyzantów. W lecie 1945 r. w Lipie były przeprowadzane aresztowania młodych konspiratorów. Podczas jednego z aresztowań i próby ucieczki został zastrzelony Franciszek Jeznach. Pozostali aresztowani zostali przewiezieni do więzienia mokotowskiego, gdzie przeprowadzono śledztwo. Na kapturowej rozprawie sądowej Sądu Okręgowego w Warszawie - Pradze 14 stycznia 1946 r. eneszetowców z Lipy: Bolesława Dominika ps. „Stalowy", Stanisława Karwowskiego ps. „Twardy", Franciszka Klamę ps. „Karaś", Wacława Rogalę ps. „Kiszel" i Zygmunta Urbańskiego skazano na karę śmierci. Wyrok przez rozstrzelanie wykonano 26 lutego 1946 r. w godzinach wieczornych.

Niedzielnym uroczystościom, upamiętniającym te tragiczne wydarzenia towarzyszył kiermasz publikacji historycznych i regionalnych zorganizowany w remizie OSP, gdzie można było skorzystać z okazji i podzielić się rodzinnymi zbiorami. Jednorożeckie Archiwum Społeczne gromadzi bowiem dokumenty, zdjęcia, mapy i wszelkie inne pamiątki po osobach związanych z gminą Jednorożec.

Maria Weronika Kmoch

Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”

Kurpianka w wielkim świecie