Jesteście ciekawi skąd się wzięły nazwy miejscowości w gminie Jednorożec?

Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej” w kolejnej odsłonie cyklu "Niedzieli z historią" opowiada ciekawostki dotyczące nazewnictwa miejscowości z terenu gminy Jednorożec. Zapraszamy do lektury.

Można je podzielić na kilka kategorii. Przedstawione wywody nt. nazewnictwa wsi w gminie Jednorożec to nie analiza specjalistyczna, a przegląd pod kątem czynników, jakie miały wpływ na kształtowanie się nazw, ew. zebranie informacji i zapisach źródłowych i legendarnych odwołaniach nazewniczych.

Mamy tu kilka nazw związanych z bartnictwem, więc może to być świadectwem istniejącej tu przed wiekami i rozwiniętej gospodarki leśnej, w tym bartnictwa. Podobnie jest z nazwami, które pochodzą od imion albo nazwisk, jest ich najwięcej w porównaniu z innymi grupami i koncentrują się w poszlacheckiej części powiatu. Oznacza to, że wiele miejscowości powstało jako wsie szlacheckie, biorące nazwę od właściciela. W przeciwieństwie do nich kształtuje się nazewnictwo północno-wschodniej części powiatu, dawnych terenów Puszczy Zielonej - rzadko występują tu wsi, bo była tu puszcza. Jeszcze inna grupa nazw w powiecie przasnyskim związana jest z rodzajami lasu albo gleby. Występowanie takich nazw świadczy o przeszłości danego terenu.

1. Nazwy związane z gospodarką leśną

• Drążdżewo Nowe - według językoznawców nazwa pochodzi od słowa drzążdż albo drażdże. W języku prasłowiańskim drezgą czyli drążdżem określano chrust czy giętkie pręty. Jego duże ilości osadzały się na obrzeżach koryta Orzyca.

2. Nazwy związane ze środowiskiem naturalnym

• Lipa - od lasu lipowego.
• Olszewka (dawniej Olszówka) - od drzew olchowych z rodziny brzozowatych rosnących na terenach wilgotnych, dobrze nawodnionych.
• Połoń (pierwotnie Połomia) - nazwa może pochodzić od jałowych, nieurodzajnych piasków, ale i leśnych halizn, czyli terenów pozbawionych drzewostanu. Płonny oznaczało jałowy, ale też leśny (nie domowy) i pusty (nie zarośnięty). Inne tłumaczenie to "las z połamanymi drzewami".

3. Nazwy związane z bartnictwem

• Budziska - w nazwie zauważalny jest człon budy - tak nazywano prymitywne domostwa robotników leśnych, którzy trudnili się wyrobem smoły, węgla drzewnego, pozyskiwaniem drewna i czasem także uprawą ziemi. Również bartnicy stawiali na czas pracy w lesie budy. Wieś mogła powstać jako osada zamieszkana przez takich właśnie pracowników. Budę pokazywałam tutaj: https://bit.ly/3q35CcY
• Budy Rządowe - j.w. Drugi człon nazwy związany jest z właścicielem terenu - w XIX w. była to wieś rządowa (państwowa).

4. Nazwy pochodzące od zajęć mieszkańców

• Obórki - nazwa może pochodzić od obór dla bydła, od ludzi zajmujących się hodowlą bydła albo od oboranych, zaoranych granic wsi.
• Żelazna Prywatna / Żelazna Rządowa - wypalanie rudy darniowej, z której topiono żelazo, widoczne jest w pierwszym członie nazwy. Drugi człon wiąże się z własnością w.w. osad - jedna była rządowa (państwowa - wcześniej królewska), druga prywatna (szlachecka - Krasińskich).

5. Nazwy pochodzące od nazw osobowych i herbów

• Jednorożec - o pochodzeniu nazwy jest osobny wpis: https://bit.ly/3b5ugoX
• Ulatowo-Dąbrówka - pierwszy człon pochodzi od od nazwy osobowej Ulot, a to oznaczało dawniej ulatnianie, ulatywanie, lot; drugi człon jest nazwą topograficzną od dębowych lasów (wieś zaewpene powstała na dawnych gruntach leśnych).
• Ulatowo-Pogorzel - drugi człon nazwy związany jest ze słowem gorzeć, palić się - oznacza miejsce wypalone w lesie, przygotowane do założenia wsi.
• Ulatowo-Słabogóra - drugi człon nazwy pochodzi od słabej, czyli niskiej góry (wzniesienia, pagórka) na bagnach w dolinie rzeki Ulatówki.

6. Nazwy kulturowe

• Parciaki - nazwa pochodząca od parcianego ubrania, wykonanego z grubego płótna konopnego albo lnianego.
• Parciaki-Stacja - pierwszy człon j.w., drugi - od istniejącej tu, ale niefunkcjonującej obecnie stacji kolejowej.
• Przejmy - Z. Polakowski pisał, że to od przejmowania/kupowania dóbr tworzących leśnictwo. Przejma (bo pod taką nazwą pierwotnie notowano osadę) to rodzaj belki w stropie lub dachu.
• Stegna - ścieżka, wygon.

7. Nazwy o dyskusyjnym pochodzeniu

• Dynak - językoznawcy piszą, że nazwa pochodzi od dawniej używanego imienia Dynak, pochodzącego od imienia Dionizy. Z. Polakowski podawał inne wytłumaczenie związane z bartnictwem, popularnym zajęciem na tym terenie. Nazwa miała mieć związek z dyndaniem, kołysaniem się na wietrze pułapki zastawionej przez bartnika w celu złapania dobierającego się do miodu w barci niedźwiedzia. Warto zaznaczyć, że w księdze bartnej zachodniej Kurpiowszczyzny z lat 1710-1760 pojawia się nazwa miejscowa "łąka pod dinakiem".
• Kobylaki Czarzaste - wieś służebna zamieszkała przez osoby trudniące się hodowlą koni dla księcia albo prasłowiańskie określenie czegoś wielkiego; drugi od nazwy osobowej Czarzasty.
• Kobylaki-Konopki - pierwszy człon nazwy j.w., drugi pochodzi od imienia Konopka, a ono od konopii używanych do wyrobu sznurów. Konopką lub konopnikiem przezywano makolągwę, ptaka z czerwonymi piórkami na piersi. Może to on dał początek nazwie osobowej?
• Kobylaki-Korysze - pierwszy człon nawy j.w., drugi pochodzi od staropruskiego imienia Korsz.
• Kobylaki-Petrusy - pierwszy człon nawy j.w., drugi pochodzi od imienia Piotr.
• Kobylaki-Szczepanki - pierwszy człon nawy j.w., drugi wziął się od imienia Szczepan.
• Kobylaki-Wólka - pierwszy człon nawy j.w., drugi pochodzi od wolnizny, czasu przeznaczonego na zagospodarowanie terenu po założeniu wsi, kiedy nie płaci się daniny.
• Małowidz - nazwa pochodzi od gęstych borów, uniemożliwiających dostrzeżenie czegokolwiek (współczesna legenda wywodząca nazwę od sformułowania "Mało widzę": https://bit.ly/2NHjf4t) albo od braku jakichkolwiek ciekawych obiektów godnych obejrzenia. Możliwe też, że nazwa pochodzi (w świetle formy Małoidz) od braku wystarczającej ilości pożywienia.
• Nakieł - nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od ogólnego paśnika (łąki) o kształcie trójkąta, zwanego przez miejscowych kieł. Na nim wszyscy mieszkańcy wypasali zwierzęta domowe, mówiąc często o wypasie: pognali na kieł. Inne wytłumaczenie wiąże nazwę ze stosem gałęzi nanoszonych przez wody powodziowe.

Które nazwy Was najbardziej zaskoczyły? O pochodzeniu których nie wiedzieliście? Co z Waszą miejscowością rodzinną lub zamieszkania? Znaliście pochodzenie jej nazwy? Napiszcie w komentarzach 

Bibliografia do wpisu oraz wyjaśnienie pochodzenia nazw innych wsi w powiecie przasnyskim w poście linkowanym w komentarzu.

Maria Weronika Kmoch